مهدویت و فرهنگ انتظار
در نوشته پیشین با عنوان مهدویت چیست، به چیستی و ماهیت مهدویت و تعریف آن پرداخته شد. در این نوشتار سعی می شود به یکی از شاخص های فرهنگ مهدوی یعنی مفهوم انتظار و چیستی آن پرداخته شود. در ابتدا به تعریفی کلی از انتظار اشاره شده و سپس به اهمیت آن در فرهنگ و باور مهدوی اشاره خواهد شد. در نهایت به نگرش های گوناگون به اندیشه انتظار در باور مهدویت اشاره و بیان خواهد شد که هر یک از این نگرش ها محصول و ایدوئولوژی خاصی را ارائه می دهند که هر یک متمایز از دیگری است.
مهدویت و فرهنگ انتظار؛ باید ها و نباید ها
یکی از اصول باور مهدویت، مفهوم و فرهنگ انتظار است. آیت الله مکارم شیرازی در توصیف این مفهوم می گوید:
«انتظار یا آینده نگری به حالت کسی گفته می شود که از وضع موجود ناراحت است و برای ایجاد وضع بهتری تلاش می کند...انتظار یعنی آماده باش کامل.[1]»
بنابراین انتظار نه تنها ماهیتی فردی ندارد که نوعی رفتار اجتماعی است که باور به آن امری لازم است. شاید به خاطر همین اهمیت مفهوم انتظار باشد که امام زین العابدین(ع) آن را از بهترین و با ارزشترین اعمال به شمار میبرد. ایشان می فرمایند:
«انتظار الفرج مِن أعظم العمل؛ انتظار فرج، از برترین اَعـمال اسـت.[2]»
همین نگاه اجتماعی به مفهوم انتظار باعث شده است که عده ای از دانشمندان از آن به مکتب انتظار تعبیر کنند. در این نگرش، انتظار دارای دو خصوصیت بارز است:
- آمادگی، که جوهر انتظار و وظیفه قطعی منتظران است.
- تعهد و تکلیف، یعنی منتظران حقیقی، حضور در صحنه و انجام تکالیف فردی و اجتماعی را وظیفه خود می دانند.
پس، حقیقتِ فرهنگ انتظار نافی سکوت و سازش با ستم کاران و ظالمان و در طرف مقابل مثبِت تعهدات اجتماعی انسان است.[3] این انتظار که در بر دارنده فرهنگ خاصی است، با سه رکن مهم تحقق پیدا می کند:
- نارضایتی یا قانع نبودن به وضع موجود
- امید داشتن به آینده بهتر
- حرکت و تلاش[4]
این ارکانِ موجود در فرهنگ انتظار در مصادیقی چون ظلم ستیزی، عدم مـشروعیت حـاکمان سیاسی، نصب عام فقیهان برای نیابت از امام عصر(عج)، امید به اصلاح و تعالی جامعه و نابودی مظاهر ظلم و فساد، کسب استقلال و اقتدار و همچنین زمینه سازی ظهور بروز و ظهور پیدا می کنند.
البته برداشت ها از فرهنگ انتظار یکسان نیست و برخی چنین ظرفیتی را برای انتظار و چنین وظیفه اجتماعی را برای منتظران نمی پذیرند. شـهید مـطهری با اشاره به اختلاف بـرداشتها از اندیشه انتظار و نتیجه متفاوت هر یک می گوید:
«انتظار فرج، دو گونه اسـت:
انـتظاری که سـازنده است، تحرّک بخش است، تعهّد آور است، عـبادت [اسـت]؛ بـلکه بـا فـضیلتترین عـبادت است. و انتظاری که ویرانگر است، بازدارنده است، فلج کننده است و نوعی اباحیگری محسوب میشود.
انتظار ویرانگر، برداشت قشری از مردم، از مهدویّت و قیام و انقلاب مهدی موعود، این است که صرفاً ماهیّت انـفجاری دارد و فقط و فقط، از گسترش و اشاعه و رواج ظلمها، تبعیضها، اختناقها، حقّ کشیها و تباهیها ناشی میشود.[5]»
